Accepteer cookies om deze inhoud in te laden.

Menu
Close

Collectiekennis 2.0/Fotografie: het leren identificeren van moderne fotografische procedés

19 november 2021
Een belangrijk onderdeel van het programma Architectuur Dichterbij is het registreren, conserveren, digitaliseren en zo nodig restaureren van naar schatting 300.000 foto’s en fotomechanische afdrukken uit de collectie. Stichting Behoud Moderne Kunst (SBMK) heeft als initiatiefnemer zestien museale instellingen, waaronder Het Nieuwe Instituut, samengebracht voor Project Collectiekennis 2.0/Fotografie, met als doel fotografie duurzaam te conserveren en toegankelijk te houden voor het publiek. De kennis die uit dit project voortkomt is voor Het Nieuwe Instituut van belang voor een optimale registratie en conservering van de fotocollectie in het kader van Architectuur Dichterbij.

Foto’s zijn uiterst kwetsbare objecten, omdat ze gevoelig zijn voor omgevingsfactoren als licht, temperatuur en luchtvochtigheid. Behalve het terugdringen van fysiek gebruik door digitalisering is het gebruik van de juiste materialen en het correct verpakken en bewaren van invloed op de levensduur. Over vroege fotografie is al vrij veel bekend, ook binnen het instituut. Het Project Collectiekennis 2.0/Fotografie is daarom juist gericht op kennis over moderne fotografie en moderne fotografische procedés.

In juli van dit jaar hebben twee medewerkers van Het Nieuwe Instituut een meerdaagse workshop gevolgd gericht op het herkennen van moderne fotografische technieken, als onderdeel van Project Collectiekennis 2.0/Fotografie. Opgedane kennis is vervolgens, samen met andere cursisten, in de praktijk gebracht door tijdens de Praktijkdagen foto’s uit de collectie van Het Nieuwe Instituut te identificeren.

Accepteer cookies om deze inhoud in te laden.

J.J.P. Oud. Woningbouw Tweede Scheepvaartstraat, Hoek van Holland, 1924-1927. Fotograaf E.J. van Ojen (vermoedelijk). Een ontwikkelgelatinezilverdruk (geplakt op een kartonnen secundaire drager) met daarop kleuraccenten in rood, blauw en geel aangebracht met gouache. Collectie Het Nieuwe Instituut, OUDJ ph1690

Conserveringsvragen

In voorbereiding op de Praktijkdagen is uit de archieven een selectie van moderne fotografie gemaakt die door de cursisten gebruikt werd. Daarin waren verschillende materialen en procedés vertegenwoordigd, en ook is bij de selectie gekeken naar de verschillende conserveringsvragen waar Het Nieuwe Instituut mee te maken heeft. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met foto’s die samen met ander materiaal op een paneel gemonteerd zijn, of foto’s die sporen van eerdere restauratie vertonen.

Ook interessant, en kenmerkend voor de collectie van Het Nieuwe Instituut, zijn foto’s met gebruikssporen, zoals stickers en aantekeningen, die iets vertellen over de context waarin het object door de archiefvormer is gemaakt of verzameld, of hoe het gefunctioneerd heeft in de architectonische praktijk. Dat zijn sporen die je niet wilt ‘uitwissen’, maar die wel specifieke eisen stelt aan de conservering.

Blootstelling aan licht

Het belang van het herkennen van de technieken is onder meer dat op basis daarvan de juiste conserveringsmaatregelen genomen kunnen worden. Daarnaast heeft de cursus ook handvatten gegeven bij het monitoren van objecten bij de blootstelling aan licht, bijvoorbeeld als foto’s worden opgenomen in tentoonstellingen. Als een foto in bruikleen wordt gegeven wordt er een conditierapport opgesteld en gekeken welke eisen er gesteld moeten worden aan de intensiteit en duur van de belichting, voordat het object uitgeleend kan worden. We weten nu bijvoorbeeld dat een zilverkleurbleekdruk meer LUX-uren aankan dan een kleurdiffusie transferdruk.

Een van de meest verrassende uitkomsten is geweest dat de leeftijd van een object niet per se iets zegt over de kwetsbaarheid ervan. In moderne kleurenfotografie komen procedés voor die van zichzelf al minder stabiel zijn en daardoor sneller kunnen verkleuren of verbleken dan sommige zwart-wit foto’s die (veel) ouder zijn.

Een voorbeeld van de interne kleurdiffusie transfer uit het archief van Mart van Schijndel, waarbij foto’s verknipt zijn en een collage vormen. M. van Schijndel. Kunstuitleen Art Lease Utrecht, z.j. Collectie Het Nieuwe Instituut, SCIJ f43.

Polaroid

Behalve dat het waardevol is de techniek te herkennen is het ook van belang er een correcte, of in elk geval eenduidige naam aan toe te kennen. In verschillende instellingen/collecties wordt bijvoorbeeld gebruikt gemaakt van termen die zijn afgeleid van merknamen of er worden verschillende termen voor één techniek gebruikt of andersom. ‘Polaroid’ bijvoorbeeld is een merknaam en geen techniek. Polaroid produceerde materialen/film met meerdere technieken; de in de volksmond als 'peel-apart film' bekende zilver- of kleurdiffusie transferdrukken, maar ook de "integral pack"; de interne kleurdiffusie transferdruk. Twee verschillende technieken onder één noemer scharen werkt verwarrend.

In een van de werkgroepen die onderdeel zijn van het project Collectiekennis 2.0/Fotografie is door vertegenwoordigers van verschillende instellingen een begrippenlijst opgesteld met voorkeursterminologie. Het Nieuwe Instituut neemt deel aan een andere werkgroep binnen het project; daarin wordt in samenwerking met de overige deelnemers op zoek gegaan naar de manier waarop die terminologie het beste geïmplementeerd kan worden in de verschillende collectieregistratiesystemen en werkprocessen.

Architectuur Dichterbij

Architectuur Dichterbij is een zesjarig programma ter verbetering van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de architectuurcollectie, mogelijk gemaakt door een éénmalige investering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Onderdeel van het programma is de registratie, digitalisering, conservering en zo nodig restauratie van alle fotoafdrukken uit de archieven. De materiaaltechnische staat van de foto’s wordt verder onderzocht, en er wordt gewerkt aan het formuleren van de inhoudelijke criteria voor restauratie. Daarnaast is een project gestart om de auteursrechtelijke status van de foto’s in kaart te brengen.

Collectiekennis 2.0 - Fotografie

Collectiekennis 2.0 - Fotografie (2020-2023) wordt gecoördineerd door SBMK in samenwerking met UvA en RCE. Zestien instellingen met een fotografische collectie zijn projectpartners. Meer informatie over het project, partners en projectmedewerkers op de website van het SBMK. 

Lees ook

Piet Blom. Studie ‘Wonen als algemeen stedelijk dak’, 1965. Presentatiemateriaal en collages. Collectie Het Nieuwe Instituut, BLOM p8. Het paneel toont verschillende voorbeelden van conserveringsvragen: verkleuringen van kleurenfoto’s en gebruik van verschillende materialen (stift, krantenpapier) op de foto. De onderdelen kunnen bovendien niet los van elkaar geconserveerd worden, omdat de context waarin ze gebruikt zijn behouden moet blijven.

Het Nieuwe Instituut neemt deel aan de Fotopraktijkdagen van Collectiekennis 2.0 - Fotografie

Om de kennis over fotografische procedés en conservering van moderne fotografie te vergroten, neemt Het Nieuwe Instituut deel aan Collectiekennis 2.0 - Fotografie, een samenwerkingsproject tussen instellingen met een fotografische collectie, onder leiding van het SBMK (Stichting Behoud Moderne Kunst) en de UvA. Van 1 tot en met 9 juli vinden in Het Nieuwe Instituut de ‘identificatiedagen’ plaats, onderdeel van de Fotopraktijkdagen. 

lees meer
Digilab. Foto Johannes Schwartz.

Van scanner naar digilab: digitalisering verder geprofessionaliseerd

Al meer dan 10 jaar werkt Het Nieuwe Instituut aan het digitaliseren van de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw. Dat proces heeft nu een aanzienlijke professionalisering en versnelling ondergaan als onderdeel van het zesjarig programma Architectuur Dichterbij, dat zich richt op het behoud en de zichtbaarheid van de collectie. Digitalisering is het startpunt en de voorwaarde voor tal van projecten om de architectuurcollectie zichtbaar en toegankelijk te maken.

lees meer